“Troglodytes Home” สำรวจบ้านในถ้ำของชาวเบอร์เบอร์ที่เมือง Matmata ประเทศตูนิเชีย

หากใครเคยดูภาพยนตร์เรื่อง Star Wars: Episode II (1977) อาจจะร้องอ๋อ เมื่อได้เห็นภาพภูมิทัศน์ของเมือง Matmata ที่ตั้งอยู่ทางตอนใต้ของประเทศตูนิเชีย เพราะลักษณะสถาปัตยกรรมบ้านเรือนของผู้คนที่นี่ช่างละม้ายคล้ายคลึงกับบ้านของ Luke Skywalker หนึ่งในตัวละครหลักของเรื่องอย่างไรอย่างนั้น ใช่แล้ว! เพราะที่นี่คือสถานที่ถ่ายทำภาพยนตร์เรื่องนี้นั่นเอง

แต่วันนี้เราไม่ได้จะมาพูดถึงเรื่องภาพยนตร์แต่อย่างใด แต่เราจะพาทุกคนไปสำรวจบ้านในถ้ำ หรือที่รู้จักกันในชื่อ “Troglodytes Home” ของชาวเบอร์เบอร์ (Berbers) ซึ่งมีโครงสร้างอยู่ใต้ดิน ซ่อนตัวอยู่ท่ามกลางที่ราบสูงดาฮาร์ (Dahar Highlands) ถือเป็นมรดกทางสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นของดินแดนเบอร์เบอร์โบราณที่ยังคงมีให้เห็นกันในปัจจุบัน

เสน่ห์ทางสถาปัตยกรรมที่หลงเหลือจากยุคเบอร์เบอร์

☖

• 

ณ ขอบทะเลทรายซาฮาราที่ระดับความสูง 600 เมตร ทางตอนใต้ของประเทศตูนิเซีย คือหมุดหมายที่ตั้งของเมือง Matmata ซึ่งมีลักษณะภูมิประเทศสุดแปลกตาราวกับว่าเรากำลังเดินอยู่ท่ามกลางหลุมอุกกาบาตกันเลยทีเดียว ด้วยลักษณะบ้านเรือนที่สร้างอยู่ใต้ดินคล้ายกับถ้ำ หรือที่เรียกกันว่า “Troglodyte” ซึ่งสร้างขึ้นโดยชาวเบอร์เบอร์ ชนพื้นเมืองกลุ่มน้อยของแอฟริกาเหนือที่มีจำนวนเพียงร้อยละ 2.5 ของจำนวนประชากรปัจจุบันในประเทศตูนิเซีย คนพื้นเมืองที่นี่จะขุดหลุมลึกลงไปใต้พื้นดิน และเว้นเป็นปล่องโล่งตรงกลางไว้เพื่อเป็นพื้นที่ส่วนกลางของทุกคนในครอบครัว จากนั้นจะเจาะห้องแยกออกไปโดยรอบเป็นที่พักอาศัย

“พวกเขาขุดหลุมลึกลงไป 10 เมตร และขยายขอบเขตความกว้างจาก 15 เป็น 20 เมตร จากนั้นพวกเขาจะสร้างห้องแยกภายในหลุม พร้อมสร้างทางออก ทุกสิ่งทุกอย่างจะเกิดขึ้นใต้พื้นดิน แม้แต่โรงงานทำน้ำมันมะกอก ซึ่งเป็นพืชเศรษฐกิจของตูนิเซียก็ยังสร้างอยู่ใต้ดิน” – อับเดอร์ราห์มาน ลาเชบ ประธานสมาคมเพื่อการปกป้องเมืองเก่า Matmata กล่าว

• 

• 

• 

โครงสร้างบ้านลักษณะนี้ จะช่วยให้ชาวเมืองเบอร์เบอร์ในสมัยก่อนสามารถรับมือกับสภาพอากาศอันร้อนแรงจากทะเลทรายได้ เนื่องจากบ้านเรือนที่มีลักษณะเหมือนถ้ำสามารถลดอุณหภูมิและบังแสงแดดได้ และบางบ้านอาจใช้เป็นหลุมหลบภัยเพื่อซ่อนตัวระหว่างการโจมตีจากชนเผ่าใกล้เคียงในช่วงยุคอาณานิคมของฝรั่งเศส 

ในสมัยก่อนคาดการณ์ว่ามีชนพื้นเมืองอาศัยอยู่ราว 15,000 คน แต่จำนวนประชากรลดลงจำนวนมากตั้งแต่มีการรุกรานของฝรั่งเศส ในปี ค.ศ. 1881 และหลังจากนั้นในปี ค.ศ. 1967 เมือง Matmata เกิดเหตุการณ์น้ำท่วมอย่างรุนแรง ทำให้รัฐบาลตูนิเซียกลับมาให้ความสนใจ ผู้คนต่างขยับขยายออกมาตั้งถิ่นฐานบนพื้นดินมากขึ้น เรียกกันว่า “Nouvelle Matmata” หรือ “New Matmata” ตามนโยบายการปรับปรุงเมืองให้ทันสมัยของประธานาธิบดีฮาบิบ บูร์กีบา

• 

• 

• 

ปัจจุบัน บ้านเรือนในเมือง Matmata ได้รับการอนุรักษ์อยู่ประมาณ 1,200 หลัง มีเพียงไม่กี่หลังที่คนในท้องถิ่นยังคงพักอาศัยอยู่ และบางหลังได้รับการดัดแปลงเป็นโรงแรมและเกสต์เฮาส์เพื่อรองรับนักท่องเที่ยว “ครึ่งศตวรรษก่อน ผู้มาเยือนเมือง Matmata จะไม่เห็นอะไรเลยบนพื้น เพราะทุกอย่างถูกสร้างขึ้นใต้ดิน และครอบครัวจะรวมตัวกันในหลุมหรือลานบ้านของพวกเขา บ้านที่สร้างขึ้นใหม่ทั้งหมดเหล่านี้เพิ่งเข้ามาไม่นาน” ลาเชบกล่าว

“Matmata มีทัศนียภาพที่สวยงามรอบด้าน เนื่องจากตั้งอยู่ระหว่างชายฝั่งตะวันออกของตูนิเซียและทะเลทราย เมืองนี้เป็นจุดเชื่อมต่อของเมืองโดยรอบ อันได้แก่ Gabes, Kebili, Medenine และ Tataouine ซึ่งเป็นเมืองหลักทางตอนใต้ของตูนิเซีย และยังเป็นการสืบทอดอารยธรรมเก่าแก่ของชาวเบอร์เบอร์ให้คนรุ่นหลังได้มาเรียนรู้อีกด้วย”

สัมผัสวิถีชนพื้นเมือง ตามรอย Luke Skywalker

☖

• 

บ้านถ้ำ ฟาร์มมะกอก น้ำผึ้งกลิ่นโรสแมรี่ และพรม Oudref ดั้งเดิม ล้วนเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์ของเมือง Matmata แม้ว่าทุกวันนี้ จะหลงเหลือเพียงไม่กี่ครอบครัวที่ยังคงยึดมั่นในวิถีดั้งเดิม หรืออาศัยอยู่ในบ้านถ้ำ 

“บ้านถ้ำอาจจะหายสาบสูญไป เพราะมีผู้ชายเพียงไม่กี่คนเท่านั้นที่รู้วิธีขุดและบำรุงรักษาบ้านเรือนเหล่านี้ รวมถึงเรื่องการแต่งกายของชาวเบอร์เบอร์ สิ่งเหล่านี้ต่างเชื่อมโยงไปถึงอดีตอันเก่าแก่ของแผ่นดิน ไม่ใช่เพียงนิทานพื้นบ้าน แต่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สำคัญ วิถีชีวิตของชาวเบอร์เบอร์ควรได้รับการอนุรักษ์ ในขณะที่วัฒนธรรมควรแพร่ขยายให้ทั่วโลกได้เห็น” – ดร.ฮาบิบ เบลเฮดี ผู้เชี่ยวชาญด้านการอนุรักษ์วัฒนธรรม Amazigh กล่าว

• 

• 

• 

ด้วยสถาปัตยกรรมและทิวทัศน์อันเป็นเอกลักษณ์ ทำให้เมือง Matmata ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งในฉากของภาพยนตร์ยอดนิยมหลายเรื่อง รวมถึงเรื่อง Star Wars ด้วย แฟน ๆ ภาพยนตร์เรื่องนี้ ที่อยากตามรอยตัวละครสามารถมาพักค้างคืนที่บ้านของ Luke Skywalker หรือบ้านในถ้ำที่ปรากฎอยู่ในภาพยนตร์เรื่องนี้ได้ เพราะปัจจุบันได้กลายเป็นโรงแรม Sidi Driss ซึ่งเป็นจุดแวะพักยอดนิยมของนักท่องเที่ยว นอกจากจะเป็นสถานที่ถ่ายทำภาพยนตร์แล้ว Matmata ยังเป็นที่ตั้งของอนุสรณ์สถานทางประวัติศาสตร์และศาสนาที่สำคัญ และมีผลิตภัณฑ์ที่โดดเด่นอย่างน้ำมันมะกอก ซึ่งเป็นวัตถุดิบหลักของเศรษฐกิจในท้องถิ่น ที่นักท่องเที่ยวสามารถเข้ามาเรียนรู้ได้อย่างใกล้ชิด หากใครหลงใหลวัฒนธรรมอันแปลกใหม่แล้วละก็ อย่าลืมปักหมุดประเทศตูนิเซีย ดินแดนแห่งแอฟริกาเหนือลงในทริปครั้งหน้าด้วยนะ!

---

อ้างอิง

• The Matmata Pit Dwellings Keeping The Tunisian Indigenous Past Alive. www.ignant.com/2020/08/21/the-matmata-pit-dwellings-keeping-the-tunisian-indigenous-past-alive/
• Matmata’s unique architectural gem in southern Tunisia. https://thearabweekly.com/matmatas-unique-architectural-gem-southern-tunisia
• The Last Families Living in Tunisia’s Underground Houses. www.theatlantic.com/photo/2018/02/the-last-families-living-in-tunisias-underground-houses/554426/
• The Underground Homes of Matmata Tunisia. www.engagingcultures.com/the-underground-homes-of-matmata-tunisia/

เรื่องโดย